Cytologia to jedno z najważniejszych badań profilaktycznych dla kobiet. Pomimo postępu medycyny i wprowadzenia szczepień przeciwko HPV (Human Papilloma Virus), regularne badania cytologiczne pozostają kluczowym elementem wczesnego wykrywania zmian przedrakowych i raka szyjki macicy. W tym artykule wyjaśniamy, czym jest cytologia, jakie rodzaje badań są dostępne oraz dlaczego coroczna kontrola ginekologiczna z cytologią jest tak istotna dla Twojego zdrowia.

Czym jest cytologia?

Cytologia to badanie polegające na pobraniu i analizie komórek z szyjki macicy. Jego głównym celem jest wykrycie nieprawidłowych zmian w komórkach, które mogą świadczyć o stanie przedrakowym lub nowotworze. Badanie jest bezbolesne, szybkie (trwa zaledwie kilka minut) i może uratować życie.

Historia cytologii sięga lat 40. XX wieku, kiedy to dr George Papanicolaou opracował metodę barwienia i oceny komórek pobieranych z szyjki macicy – stąd często używana nazwa „badanie PAP” lub „wymaz Papanicolaou”.

Rodzaje badań cytologicznych – poznaj różnice

Na przestrzeni lat metody wykonywania i oceny badań cytologicznych ewoluowały. Obecnie możemy wyróżnić kilka podstawowych rodzajów cytologii:

1. Cytologia konwencjonalna (tradycyjna)

Na czym polega:

• Materiał pobierany jest za pomocą specjalnej szczoteczki lub szpatułki
• Komórki rozprowadzane są bezpośrednio na szkiełku mikroskopowym
• Preparat jest utrwalany i barwiony metodą Papanicolaou
• Ocena dokonywana jest przez cytotechnika lub patomorfologa pod mikroskopem

Zalety:

• Niższy koszt wykonania
• Łatwa dostępność
• Sprawdzona metoda z wieloletnią historią

Wady:

• Wyższa możliwość błędu technicznego (np. złe utrwalenie preparatu)
• Mniejsza czułość (60-70%)
• Trudniejsza interpretacja w przypadku zanieczyszczenia krwią lub stanem zapalnym

2. Cytologia płynna (LBC – Liquid Based Cytology)

Na czym polega:

• Materiał pobierany jest specjalną szczoteczką
• Komórki umieszczane są w płynie konserwującym
• Specjalne urządzenie przenosi reprezentatywną część komórek na szkiełko mikroskopowe
• Uzyskany preparat jest bardziej jednorodny, pozbawiony zanieczyszczeń

Zalety:

• Wyższa czułość (80-90%)
• Mniej wyników fałszywie ujemnych
• Z jednej próbki można wykonać dodatkowe badania (np. test na obecność HPV)
• Łatwiejsza interpretacja (mniej zanieczyszczeń, komórki równomiernie rozłożone)

Wady:

• Wyższy koszt badania
• Wymaga specjalistycznego sprzętu do przygotowania preparatu

3. Cytologia z testem na obecność HPV

Na czym polega:

• Połączenie cytologii (tradycyjnej lub LBC) z testem molekularnym na obecność DNA wysokoonkogennych typów wirusa HPV
• Z tej samej próbki (zwłaszcza w przypadku LBC) można wykonać zarówno badanie cytologiczne, jak i test na HPV

Zalety:

• Najwyższa czułość w wykrywaniu zmian przedrakowych
• Może wydłużyć odstęp między badaniami u kobiet z wynikiem ujemnym
• Szczególnie zalecana dla kobiet po 30. roku życia

Wady:

• Wyższy koszt badania
• Możliwość wykrycia przejściowego zakażenia HPV, które ustąpiłoby samoistnie

4. Cytologia komputerowa

Na czym polega:

• Preparaty cytologiczne są wstępnie analizowane przez systemy komputerowe
• Specjalne algorytmy wyszukują potencjalnie nieprawidłowe komórki
• Ostateczna ocena jest dokonywana przez patomorfologa

Zalety:

• Większa standaryzacja oceny
• Zmniejszenie liczby wyników fałszywie ujemnych
• Zwiększenie wydajności pracy laboratoriów

Wady:

• Ograniczona dostępność
• Wyższy koszt badania

Dlaczego cytologia powinna być wykonywana co roku?

Ograniczenia pojedynczego badania

Żadne badanie medyczne nie jest doskonałe, a cytologia – mimo swojej skuteczności – ma pewne ograniczenia:

1. Czułość badania: Nawet najdokładniejsza cytologia płynna ma czułość na poziomie 80-90%, co oznacza, że 10-20% nieprawidłowych zmian może pozostać niewykrytych przy pojedynczym badaniu.
   
2. Błędy pobierania materiału: Nieprawidłowo pobrany materiał może nie zawierać komórek z miejsca, gdzie rozwija się patologia.
   
3. Błędy interpretacji: Ocena preparatu cytologicznego wymaga doświadczenia i uwagi, a mimo to mogą zdarzyć się pomyłki.
   
4. Dynamika zmian: Zmiany przednowotworowe mogą rozwijać się stosunkowo szybko, zwłaszcza u kobiet z obniżoną odpornością lub zakażonych wysokoonkogennymi typami HPV.
   

Korzyści z corocznych badań

Regularne, coroczne wykonywanie cytologii znacząco zwiększa szanse na wczesne wykrycie nieprawidłowości:

1. Kompensacja ograniczonej czułości: Jeśli zmiana nie zostanie wykryta w jednym roku, istnieje duża szansa na jej wykrycie w roku następnym, zanim rozwinie się do stadium inwazyjnego.
   
2. Monitorowanie dynamiki zmian: Regularne badania pozwalają zaobserwować, jak zmieniają się komórki szyjki macicy z upływem czasu, co ma kluczowe znaczenie diagnostyczne.
   
3. Wykrywanie na wczesnym etapie: Zmiany przedrakowe wykryte wcześnie można skutecznie leczyć małoinwazyjnymi metodami, bez konieczności radykalnych zabiegów.
   
4. Indywidualizacja opieki: Coroczne wizyty umożliwiają lekarzowi dostosowanie zaleceń do aktualnego stanu zdrowia pacjentki.
   

Kompleksowa ocena podczas wizyty ginekologicznej

Coroczna wizyta ginekologiczna to nie tylko cytologia. W trakcie takiego badania lekarz:

• Przeprowadza wywiad medyczny
• Wykonuje badanie ginekologiczne
• Ocenia stan sromu, pochwy i szyjki macicy
• Bada piersi
• Wykonuje badanie USG narządów miednicy mniejszej (w zależności od wskazań)
• Zleca dodatkowe badania w przypadku wykrycia nieprawidłowości

Taka kompleksowa ocena pozwala na wykrycie nie tylko zmian związanych z rakiem szyjki macicy, ale również innych schorzeń ginekologicznych.

Kto i kiedy powinien wykonywać cytologię?

Rekomendacje dotyczące badań cytologicznych:

• Początek badań: Pierwsza cytologia powinna być wykonana po rozpoczęciu aktywności seksualnej, nie później niż w wieku 21 lat
• Częstotliwość: Co roku, nawet jeśli kobieta jest zaszczepiona przeciwko HPV
• Szczególne grupy ryzyka wymagające ściślejszego nadzoru:
  • Kobiety zakażone HIV
  • Pacjentki po przeszczepach narządów
  • Kobiety leczone immunosupresyjnie
  • Kobiety z potwierdzoną infekcją HPV
  • Kobiety z nieprawidłowymi wynikami poprzednich cytologii
  • Kobiety, których matki przyjmowały dietylstilbestrol w czasie ciąży

Czy są sytuacje, kiedy można wydłużyć odstęp między badaniami?

W niektórych krajach dopuszcza się wydłużenie odstępu między badaniami do 3-5 lat, ale dotyczy to wyłącznie:

• Kobiet po 30. roku życia
• Z co najmniej trzema prawidłowymi wynikami cytologii
• Bez czynników ryzyka
• Najlepiej z ujemnym wynikiem testu na HPV

Jednak w Polsce, ze względu na wciąż wysoki wskaźnik zachorowań na raka szyjki macicy, zaleca się wykonywanie cytologii co roku.

Jak przygotować się do badania cytologicznego?

Aby wynik badania był wiarygodny, warto przestrzegać kilku zasad:

1. Termin badania: Najlepiej 10-20 dzień cyklu (licząc od pierwszego dnia miesiączki)
2. Co najmniej 48 godzin przed badaniem unikaj:
   • Współżycia seksualnego
   • Stosowania leków dopochwowych
   • Irygacji (płukania pochwy)
   • Używania tamponów
3. Nie wykonuj badania podczas miesiączki
4. Poinformuj lekarza o:
   • Przyjmowanych lekach
   • Przebytych zabiegach na szyjce macicy
   • Ciąży lub karmieniu piersią
   • Hormonalnej terapii zastępczej

Interpretacja wyników – co oznaczają poszczególne systemy klasyfikacji?

Wyniki badań cytologicznych mogą być przedstawiane w różnych systemach klasyfikacji. Najpopularniejsze to:

System Bethesda

To najnowszy i najbardziej szczegółowy system klasyfikacji, który obejmuje:

• Ocenę jakości materiału: Satysfakcjonująca lub niesatysfakcjonująca
  
• Wynik ogólny:
  
  • Prawidłowy
  • Nieprawidłowy
• Szczegółowa interpretacja:
  
  • NILM (Negative for Intraepithelial Lesion or Malignancy) – brak nieprawidłowych komórek
  • ASC-US (Atypical Squamous Cells of Undetermined Significance) – atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym znaczeniu
  • ASC-H (Atypical Squamous Cells cannot exclude HSIL) – atypowe komórki, nie można wykluczyć HSIL
  • LSIL (Low-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – zmiany śródnabłonkowe niskiego stopnia
  • HSIL (High-grade Squamous Intraepithelial Lesion) – zmiany śródnabłonkowe wysokiego stopnia
  • AGC (Atypical Glandular Cells) – atypowe komórki gruczołowe
  • Rak (różne typy)

System Papanicolaou (klasyczny)

Klasyfikuje wyniki w grupach od I do V:

• Grupa I: Prawidłowy wynik
• Grupa II: Zmiany zapalne, łagodne
• Grupa III: Zmiany dysplastyczne lekkiego i średniego stopnia
• Grupa IV: Dysplazja ciężkiego stopnia, carcinoma in situ
• Grupa V: Rak inwazyjny

Nieprawidłowy wynik – co dalej?

Nieprawidłowy wynik cytologii nie jest równoznaczny z diagnozą raka. W zależności od stopnia nieprawidłowości, lekarz może zalecić:

1. Powtórzenie cytologii po 3-6 miesiącach
2. Test na obecność HPV
3. Kolposkopię – badanie szyjki macicy pod mikroskopem (kolposkopem)
4. Biopsję – pobranie małego fragmentu tkanki do badania histopatologicznego
5. Konizację diagnostyczną – wycięcie stożka tkanki z szyjki macicy w celach diagnostycznych i leczniczych

Profilaktyka raka szyjki macicy – cytologia to nie wszystko

Kompleksowa profilaktyka obejmuje:

1. Szczepienia przeciwko HPV – najlepiej przed rozpoczęciem aktywności seksualnej
2. Regularne badania cytologiczne
3. Ograniczenie czynników ryzyka:
   • Unikanie palenia tytoniu
   • Ograniczenie liczby partnerów seksualnych
   • Stosowanie prezerwatyw
4. Zdrowy styl życia:
   • Zbilansowana dieta bogata w witaminy i antyoksydanty
   • Regularna aktywność fizyczna
   • Utrzymywanie prawidłowej masy ciała

Podsumowanie

Cytologia to proste, bezbolesne i niezwykle skuteczne badanie, które może uratować życie. Różnice między dostępnymi metodami badania (tradycyjna, płynna, z testem HPV) wpływają przede wszystkim na czułość wykrywania zmian, ale żadna z nich nie jest doskonała.

Coroczne wykonywanie cytologii w ramach kompleksowej kontroli ginekologicznej pozwala na wczesne wykrycie potencjalnie niebezpiecznych zmian i skuteczne leczenie, zanim rozwiną się do postaci inwazyjnego raka. Pamiętaj, że rak szyjki macicy rozwija się powoli, natomiast regularne badania są najlepszym sposobem na jego wczesne wykrycie i całkowite wyleczenie.

Twoje zdrowie jest w Twoich rękach – nie odkładaj badań na później i zachęcaj do nich również bliskie Ci kobiety.

Umów się na cytologię w Poradni Ginekologicznej GlobalMedic w Łodzi.

---

Artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji lekarskiej. Zawsze konsultuj się z lekarzem w sprawie indywidualnych zaleceń dotyczących częstotliwości i rodzaju badań profilaktycznych.